قانون ایمنی زیستی بازنگری گردد، قوانین کشورها درباره تراریخته - وبلاگ اطلس وب

به گزارش وبلاگ اطلس وب، دفتر مطالعات ارتباطات و فناوریهای نوین مرکز پژوهشهای مجلس قوانین و مقررات مربوط به محصولات تراریخته در پروتکل های بین المللی، اتحادیه اروپا و همچنین کشورهای اصلی فراوری کننده این محصولات به ویژه ایالات متحده آمریکا، آرژانتین و برزیل، کشورهای محدودکننده نظیر روسیه، سوئد، آلمان و ژاپن به عنوان واردکننده این محصولات را در کنار قوانین و مقررات مربوطه در ایران، مورد آنالیز قرار داد.

مطالعه قوانین و مقررات کشورهای منتخب در این گزارش، نشان می دهد که اکثر کشورهای جهان در زمینه ایمنی زیستی و مدیریت ریسک فراوری، واردات، صادرات، برچسب گذاری و آگاهی رسانی محصولات تراریخته به مصرف نمایندگان دارای سیاستها، قوانین و مقررات خاص خود هستند .

این مرکز یکی از دستاوردهای فناوری زیستی جدید و مهندسی ژنتیک را فراوری موجودات تغییر ژنتیکی یافته (تراریخته) دانست و اعلام نمود: گیاهان مقاوم به آفات، داروهای نوترکیب، فراوریات صنعتی حاصل میکروارگانیسم های تراریخته و فرآورده های غذایی مشتق شده از موجودات زنده تراریخته از نمونه های محصولات تراریخته هستند که سبب افزایش کمی و کیفی محصولات صنایع مرتبط شده اند.

با این حال، مخاطرات احتمالی ناشی از این محصولات بر سلامت انسان، محیط زیست و غیره سبب شده تا سازمان های بین المللی و کشورهای مختلف قوانین و مقررات خاصی برای استفاده ایمن از فناوری زیستی نوین و محصولات آنها اتخاذ نمایند؛ از طرف دیگر، برای واردات محصولات تراریخته در کشورهای مختلف، ارزیابی ایمنی و اخذ مجوز الزامی است و رعایت حقوق مصرف نمایندگان به وسیله برچسب گذاری محصولات تراریخته صورت می گیرد.

کاهش کشورهای فراورینماینده محصولات تراریخته

آنالیز ها نشان می دهد که از میان 196 کشور جهان، حدود 28 کشور به به کشت گیاهان تراریخته مبادرت می ورزند که از این میان 5 کشور عمده فراورینماینده را آمریکا، برزیل، آرژانتین، هند و کانادا تشکیل می دهند؛ اگرچه تعداد این کشورها در سال 2011 به 29 کشور رسیده بود اما این تعداد در سال 2016 با کاهش به 28 کشور رسیده است. به این دلیل که کشورهای آلمان، سوئد، لهستان و مصر که جزء کشورهای فراورینماینده محسوب می شدند، از لیست خارج و به جای آنها، کشورهای بنگلادش، ویتنام و سودان به جمع کشورهای فراورینماینده گیاهان تراریخته اضافه شدند.

درهمین حال برآوردها نشان می دهد که اکثر محصولات تراریخته فراوریشده در جهان جهت استفاده غیرمستقیم توسط انسان به کار می روند یا مصرف غیرخوراکی دارند. برای مثال چهار گیاه سویا، ذرت، پنبه و کلزا که حدود 99 درصد گیاهان تراریخته فراوریشده را تشکیل می دهد، برای روغن کشی استفاده می شوند.

گلهای زینتی و ماهیهای آکواریوم نیز از دیگر محصولات غیرخوراکی تراریخته محسوب می گردد. این موضوع نشان می دهد با گذشت چندین دهه از فراوری محصولات تراریخته، هنوز نگرانیهایی درخصوص آثار مواد غذایی تراریخته بر سلامت انسان وجود دارد.

تمایل کشورها به واردات تراریخته بیشتر از فراوری

از سوی دیگر آنالیز ها حاکی از آن است که تمایل کشورها به واردات محصولات تراریخته بیش از فراوری داخلی است. چندین دلیل برای این موضوع می تواند وجود داشته باشد. از جمله اینکه نگرانی دولتها از مخاطرات زیست محیطی و تعهدات و جبران خسارت، در کنار عدم تمایل کشاورزان و مخالفت گروههای سبز، سبب شده تا تنها 28 کشور به کشت گیاهان تراریخته اقدام نمایند.

درهمین حال کشورهای عضو سازمان تجارت جهانی، پایبند به تجارت آزاد بوده و محدودیتهایی برای ممنوعیت واردات محصولات از جمله محصولات تراریخته دارند، اما شرایط و الزاماتی برای واردنمایندگان ازجمله درخواست ارائه ارزیابی خطر، گواهی ایمنی GMO، برچسب گذاری و پیشنهاد اقدامات اضطراری درخصوص انتشار ناخواسته و غیره قرار می دهند.

حق آگاهی مصرف نمایندگان از محصولات تراریخته، در اکثر کشورها بسیار مهم و حیاتی است و در این راستا برچسب گذاری محصولات تراریخته و اطلاع رسانی به مردم الزامی است. البته سیاستهای متفاوتی درخصوص موجودات زنده تراریخته و محصولات مشتق شده و فرآوری شده از آنها (غیرزنده) وجود دارد و حد آستانه وجود GMO در محصولات جهت برچسب گذاری، در کشورهای مختلف ممکن است تفاوت داشته باشد.

در کشورهای مختلف، چندین نهاد ازجمله وزارت کشاورزی، وزارت بهداشت و سازمان حفاظت محیط زیست ، مسئول مجوزدهی و نظارت بر فراوری واردات، صادرات و تجارت محصولات تراریخته هستند ، با این حال در بعضی کشورها، وزارتخانه هایی مانند وزارت اقتصاد، وزارت کار و نهادهای دیگر نیز در بحثهای مربوط به آثار مالی واردات و صادرات محصولات تراریخته و یا ایمنی کارکنان در معرض اینگونه محصولات نیز دارای وظایف و اختیاراتی هستند و محدودیتهای خاصی را برای محصولات تراریخته در حوزه پژوهش، کشت، رهاسازی در محیط و مواد غذایی اعمال می نمایند.

فراورینمایندگان بزرگ عضو پروتکلهای ایمنی زیستی نیستند

در مجموع مطالعات نشان می دهد که در اکثر کشورها قوانین و مقررات ویژه ای برای محصولات تراریخته وجود دارد که بعضی شامل قوانین و مقررات ملی بوده و بعضی در راستای قوانین و مقررات بین المللی مانند اتحادیه اروپا و کنوانسیون تنوع زیستی است. مقررات اتحادیه اروپا که در کشورهای عضو اروپا جاری بوده، براساس اصول احتیاطی است.

پروتکلهای ضمیمه کنوانسیون تنوع زیستی نیز شامل پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا با هدف تضمین سطح مناسب حفاظت در زمینه انتقال، جابجایی و استفاده ایمن از موجودات زنده تغییر شکل یافته و با درنظر دریافت مخاطرات آنها برای سلامت انسان و استفاده پایدار از تنوع زیستی و پروتکل ناگویا در خصوص دسترسی به منابع ژنتیکی و تسهیم عادلانه و منصفانه منافع حاصل از استفاده از آنها است که 171 کشور عضو پروتکل کارتاهنا و 99 کشور نیز عضو پروتکل ناگویا هستند.

با این حال فراورینمایندگان بزرگ GMO در جهان مانند ایالات متحده، کانادا و آرژانتین عضو پروتکلهای مذکور نیستند. چراکه نگران تحمیل محدودیتهایی روی تجارت آزاد GMO ها هستند که می تواند به صادرات محصولات کشاورزی آنها آسیب برساند.

همچنین کشورهای زیادی به دلیل مخاطرات احتمالی به خصوص مخاطرات زیست محیطی، کشت این گیاهان را ممنوع و یا تمایلی به کشت آنها ندارند.

برای مثال در اکثر کشورهای اروپایی که از قوانین و مقررات اتحادیه اروپا درخصوص محصولات تراریخته پیروی می نمایند، فروش و عرضه به بازار محصولات تراریخته در این کشورها مستلزم ارزیابی ایمنی و کسب مجوزهای لازم از مراجع ذی صلاح است، اما اختیار کشت یا عدم کشت این محصولات به خود کشورهای عضو واگذار شده است.

آنالیز قوانین ایران درباره محصولات تراریخته

آنالیز قوانین و مقررات ایران درخصوص محصولات تراریخته نشان می دهد که سیاست کشور در راستای فراوری، واردات ، صادرات و مصرف محصولات تراریخته است. با این حال قانون ایمنی زیستی به عنوان مهمترین قانون درخصوص این محصولات، خود دارای ایرادات و کاستیهایی است که سبب بروز تفسیرهای مختلف و به تبع آن عدم اجرای آن شده است.

همچنین ناهماهنگی بین دستگاههای اجرایی ذی صلاح و نبود ضمانت اجرایی کافی در کشور سبب شده تا برغم وجود قوانین مرتبط از جمله قانون الحاق ایران به پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا و قانون ایمنی زیستی، تنها از فراوری تجاری گیاهان تراریخته در کشور جلوگیری به عمل آمده و درخصوص واردات این نوع محصولات، کنترل و نظارتی صورت نگیرد.

مرکز پژوهشهای مجلس با توجه به نتایج حاصل از مطالعه تطبیقی قوانین و مقررات کشورهای منتخب و مقایسه آنها با قوانین و مقررات کشور، برطرف ایرادات و کاستی های قانون ایمنی زیستی ایران، تامین الزامات فراوری، مصرف، واردات و صادرات محصولات تراریخته از جمله کنترل و نظارت بر واردات، برچسب گذاری و رعایت حقوق مصرف نمایندگان و تامین زیرساخت های لازم جهت تحقیقات و فراوری محصولات تراریخته تاکید نموده است.