بافت تاریخی قم حال خوشی ندارد، غفلت از گنجینه تاریخی شهر - وبلاگ اطلس وب

به گزارش وبلاگ اطلس وب، شهر قم امروز با توجه به وجود بارگاه حضرت معصومه(س)، مسجد مقدس جمکران و صدها امامزاده و مرکز علمی و فرهنگی به مرکز مذهبی و قطب فرهنگی ایران اسلامی معروف شده است ولی شاید کمتر کسی بداند که در دل این شهر مذهبی که مقصد عاشقان اهل بیت(ع) است بافتی تاریخی زنده و پویایی وجود دارد که نه تنها هویت فرهنگی و از گنج های تاریخی به تعداد می رود بلکه بناهای تاریخی محله های مهم و باارزش تاریخی در این بافت وجود دارد که هرکدام برای خود دارای ارزش های اجتماعی، فرهنگی و هم چنین سیاسی هستند.

با گذر در این محلات گویی یک کتاب تاریخی با ارزش را ورق زده و تاریخ و فرهنگ نسل های گذشته این شهر را می خوانیم در کنار این ارزش تاریخی بی شک هرکدام از این محلات تاریخی نقطه عطفی در کانون سیاسی قم بلکه ایران اسلامی و جهان تشیع را رقم می زنند؛ این محلات هسته شکل گیری انقلاب اسلامی بوده و یا محل زندگی و تولد هرکدام از مراجع عالی تشیع از جمله معمار کبیر انقلاب اسلامی هستند.

به باور مورخان مسجدی که هم اکنون به نام مسجد طباطبایی معروف است و در کنار بارگاه کریمه اهل بیت(س) قرار گرفته است در واقع مسجدی است که شاهان صفوی که به نام مؤسسان سلسله صفوی هستند مدفون هستند ازجمله شاه عباس، شاه سلیمان، و شاه سلطان حسین صفوی که در دو صندوق و یک قبر دفن هستند.

محلاتی مانند سیدان، چهارمردان، پامنار، آذر و... دارای شاخص های بسیار مهم مذهبی، فرهنگی و سیاسی هستند که با یک برنامه ریزی از سوی مدیران شهری و اجرایی قم می توانست جایگاه مهی در زمینه رونق گردشگری تاریخی و حتی فرهنگی باشند ولی امروز این گنج های پنهان مورد غفلت قرار گرفته و حال خوشی ندارند.

امروز وجود 315 هکتار بافت تاریخی و فرسوده شهر قم بر مبنای عکس هوایی سال 1335 تنظیم شده مورد جدل و کش و قوس های مدیران شهری است؛ عکسی که در طول سال ها تغییرات ساختاری بسیاری در این بافت اجرا شده و نیاز به بازنگری و تدبیر مطلوبی دارد؛ جدلی که باعث شده از قسمت های از این بافت که دارای ارزش تاریخی است غفلت شود و هیچ برنامه تعیینی برای آن انجام نگیرد در حالی که استان های مجاور قم مانند یزد و اصفهان امروز بهترین بهره مالی از بافت تاریخی خود دارند.

نشست و میزگردی با نام گفتمان مدیریت شهری در حوزه محدوده مصوب بافت تاریخی شهر قم با موضوع اقدامات اجرا شده مسائل و راهکارها شامگاه چهارشنبه با حضور مدیران اجرایی کلان شهر و استان قم در روزنامه 19 دی برگزار شد و بهانه ای شد تا از نزدیک پای صحبت مدیران اجرایی و دست اندرکار شهری قم بشینیم.

لزوم تفکیک بافت تاریخی و با ارزش از بافت فرسوده

رئیس کمیسون عمران و حمل و نقل شورای اسلامی شهر قم در این نشست با اشاره به تفکیک 315 هکتار بافت تاریخی قم می گوید: طبق مطالعه اجمالی بخشی از این بافت بی ارزش است که بی استفاده قرار گرفته است و بخش تاریخی با ارزش آن با توجه به محدودیت مالی دولت حمایت نشده و شرایط بازار کهنه، بازار کفاش ها و ... هم اسف بار است.

روح الله امراللهی با انتقاد از عملکرد میراث فرهنگی در این زمینه می افزاید: بازسازی هایی در بعضی بناهای تاریخی اجرا شده که مؤثر و مطلوب نبوده است و امروز تیمچه بازار و بازار کهنه وضع خوبی ندارند.

اعتراض مردم از تغییر معماری ساختاری و ساخت وسازهای نامطلوب

اما معاون میراث فرهنگی، اداره کل صنایع دستی و گردشگری استان قم در این جلسه ضمن انتقاد از صدور بعضی پروانه های ساخت وساز و چند طبقه سازی که هیچ هماهنگی با معماری اسلامی و فرهنگی شهر ندارد، بیان می کند: طبق قانونی که ابلاغ شده است محدوده بافت تاریخی و حریم آن باید حفظ شود و ساخت و سازهای کنونی صدماتی را به حریم بافت ایجاد کرده است.

شاهین ایل بیگی می افزاید: ضوابط طرح تفضیلی شهر قم تعیین است که کجاها الزام قانونی نیاز دارد و در کالبد این بافت امروز معماری و ساخت و سازهایی در حال شکل گیری است که حریم ها، حریم همسایگی رعایت نشده است و اعتراض مردم را در پی داشته و مسئولان شهری به نظر مردم توجهی ندارند.

غفلت از بناهای تاریخی و هویت و ساختار تاریخی شهر قم

یک عضو هیات علمی دانشگاه قم و هم چنین عضو شورای فنی میراث فرهنگی قم هم عقیده دارد، وقتی سؤال می شود چه اندازه با بافت تاریخی قم ارزش گذاشته ایم همه مدیران جواب مثبت دارند اما در عمل برای این بافت تاریخی هیچ کار مهمی انجام نداده ایم در حالی که این بافت دارای ارزش تاریخی و از عناصر مهم فرهنگی و اجتماعی شهر به تعداد می فرایند.

مصطفی سعادت طلب می افزاید: وقتی صحبت از حوادث غیر طبیعی مانند زلزله می شود معتقدیم که بناهای تاریخی استحکام لازم را در برابر زلزله ندارند در حالی که نیاکان ما در گذشته نوعی فناوری را در سازه های خود در بناها استفاده می کردند که در برابر زلزله مقاوم هستند در این سازه ها بحث همسایگی، فرهنگی و اجتماعی مورد توجه شده و در بافت تاریخی قم نگاه ما موضعی بوده و برای آن کاری انجام نشده در حالی که بافت زنده و پویایی را داریم.

بافت تاریخی؛ فرصتی طلایی برای قم

مدیرعامل سازمان نوسازی، بهسازی و زیباسازی حرم مطهر حضرت معصومه(س) هم در این نشست بیان می کند: در قم فرصتی به نام ورود 20 میلیون زائر وجود دارد که در دیگر استان ها نداریم؛ باید از این فرصت برای شناسایی و بستری برای معرفی بافت تاریخی استفاده شود و باید دستگاه های اجرایی و شهری از این فرصت طلایی برای ورود گردشگران به بافت تاریخی استفاده کنند ولی متأسفانه برنامه ها و تفکرهای جزیره ای مانع از برنامه ریزی برای بهسازی این بافت شده است.

ابوالفضل خاکی با تاکید بر این که باید محلات تاریخی برای حفظ الگوهای اسلامی حفظ شوند، گفت: بزرگ ترین تجمع اجتماعی و مذهبی در هیات های محلات تاریخی مانند سیدان، چهارمردان وجود دارد و در بهسازی این محلات باید بحث کارشناسی شده مد نظر باشد.

وی اظهار کرد: اگر امروز بافت تاریخی قم زنده است به برکت وجود حضرت معصومه(س) است که مردم علاقه دارند در جوار این بارگاه زندگی کنند؛ وگرنه هیچ برنامه ای برای ارتقای این محلات انجام ندادیم محلاتی که اصالت خود را حفظ کرده است در حالی که بافت تاریخی یزد را غیر بومی پر کرده، این استان بهره مالی را از بافت خود برده ولی ما هنوز عقب ماندیم.

معاون معماری و شهرسازی شهرداری قم در این نشست در پاسخ به انتقادهای معاون میراث فرهنگی و عضو شورای فنی میراث فرهنگی قم گفت: در طول این 4 سال اتفاق خاصی صورت نگرفته است و شورای فنی میراث فرهنگی در شورای عالی معماری و شهرسازی جایگاهی تعریف نشده است.

غلامرضا جانقربان اضافه کرد: این 315 هکتار باید برای آن ضوابطی به آن تعلق بگیرد و نمی توانیم به طور احساسی برای مردم تصمیم بگیریم.

امید است تداوم این نشست ها و آگاهی دادن رسانه ها از اهمیت بافت تاریخی قم تلنگری برای مسئولان شهری باشد؛ غفلت از گنجی که می تواند در کنار بحث زیارت برای قم مالی پایدار را رقم زند.

دادن مجوزهایی برای ساخت وسازهای غیرمتعارف در پهنه بافت تاریخی و همچنین تراکم چند طبقه در بطن بافت تاریخی قم هماهنگی و پیوستگی این بافت را به هم خواهد ریخت و گلایه های بسیاری از مردم را در پی داشته است؛ گویی بی توجهی مسئولان به قدری زیاد است که نه تنها برای بهسازی بافت تاریخی غفلت شده بلکه در حفظ این امانت تاریخی برای نسل های آینده و پاسخگویی آن ها در آینده هم سر باز می زنند.

مهر